سقاخوانی نوش‌آباد، آیینی به پیروی از مکتب اصفهان

از جمله آیین‌های بزرگداشت نهضت حسین بی علی(ع)، سنت مذهبی سقاخوانی است که در خطه کویری نوش‌آباد در شمالی‌ترین نقطه استان اصفهان با پیشینه‌ای بیش از یک قرن و بدون سینه‌زنی و سنج و دهل برگزار می‌شود.
این مراسم، ترکیب آشکار کلام و آهنگ موسیقی ایرانی با مذهب است. سقاخوانی در دستگاه‌های ماهور، دشتی، راست پنجگاه و چهارگاه اجرا می‌شود و منزل به منزل حرکت کاروان حسینی تا رسیدن به کربلا را تصویر می‌کند.
شهروندان نوش‌آباد، که از دوران کودکی خود سقاخوانی را در سینه حفظ کرده‌اند در هر زمان که نوای محرم برخیزد، بی‌درنگ اشعار سقاخوانی را بر لب جاری می‌کنند و در این آیین خوانی، پیر و کودک به درستی و مهارت زیر و بم ریتم و آهنگ آن را رعایت می‌کنند.
به روایتی، سقاخوانی، سنت استقبال شهروندان نوش‌آباد از قافله کربلا است که از شامگاه ۱۸ ذی‌حجه تا اول محرم در مرکز هیئت حسینی برگزار می‌شده است و طی آن سه گروه در کنار یکدیگر اشعاری را در ردیف‌های موسیقی سنتی و گوشه‌های مختلف چون دشتی اجرا می‌کنند.
گروه‌های سقاخوان در یک گروه استادان و پیشکسوتان و دو گروه شاگردان به صورت حلقه‌های عزا مقابل هم می‌نشینند و مراسم را اجرا می‌کنند که حکایت از اصالت و ماندگاری این موسیقی آیینی در این دیار کهن، دارد.
آیین سقاخوانی در فرهنگ و ادبیات فولکور(دانش عامیانه) نوش‌آباد از چنان اصالتی برخوردار است که در یک قرن گذشته با وجود نو به نو شدن سبک‌های مداحی و اشعار عزاداری با همان مختصات دیرینه خود سینه به سینه حفظ شده و بر زبان سقاخوانان جاری می‌شود.
نخستین شعر سقاخوانی، فلسفه نیمه‌تمام ماندن حج اباعبدالله الحسین(ع) است که همسرایی می‌کنند:
از حریم کعبه عزم کربلا دارد حسین
عزم جانبازی به راه کبریا دارد حسین
تا نیابد از جفا بر بست یزدانی گزند
انصراف از حج خود، خود خدا دارد حسین
و اهداف قیام حسینی را تبیین می‌کند، و می‌خواند:
آن کس که روز عاشور، از کربلای خونین
داده به خلق عالم، درس وفا حسین است
آن عاشقی که جان داد تا زنده دین بماند
جسمش به خاک و خون خفت در کربلا حسین است
آزاده مرد باشد، گر حق نمی‌پرستید
آن رهبری که فرمود، این نکته را حسین است
اجرای سقاخوانی در زمان و مکان، تابع شرایط خاص است. برای مثال در ظهر عاشورا، اوج فریاد و فغان سقاخوانان است که به عرش می‌رسد. سقاخوانی در روز عاشورا، فقط با حضور سادات برگزار می‌شود.
سقاخوانی نوش‌آباد، سنتی است مرسوم که از شامگاه عید غدیر در حسینیه برگزار می‌شود، اما در شب اول محرم، هیئت حسینی با حرکت در کوچه‌ها و خیابان‌های شهر به طرف مرکز هیئت قاسمی، آغاز محرم را به همگان اعلام می‌کند.
صبح روز تاسوعا، سقاخوانان در کوچه‌ها می‌گردند و به یادبود درگذشتگان به فاصله دو محرم فاتحه‌خوانی می‌کنند و صاحبان عزا نیز به نشانه تکریم عزاداران حسینی و حق‌شناسی، پرچمی را همراه با توزیع خیرات و نذورات به هیئت اهدا می‌کنند.
سقاخوانی روز عاشورا، شوری است که شعور آفرین است. هیئت حسینی، بنا به رسم دیرین، آخرین دسته عزاداری است که باید در امامزاده برنامه اجرا کند. سادات این هیئت، که شال‌های سبز بر گردن دارند، پیشاپیش دسته سینه‌زنی و بعد از تابوت به شکلی حرکت می‌کنند که گویی کشته کربلا را حمل می‌کنند. اشعار و آهنگ سقاخوانان در این روز در مایه صدای زیر و با فرکانس بالا خوانده می‌شود که هر بیننده را تحت تأثیر قرار داده و به خود جلب می‌کند.
اگرچه ذکر اهل بیت(ع) بخش جدایی‌ناپذیر فرهنگ و ادبیات ایرانی است، اما در سقاخوانی به پیروی از مکتب اصفهان، آمیختگی ملودی و کلام فاخر، نوعی موسیقی و مداحی متناسب با منزلت ائمه را خلق کرده است.
سنت سقاخوانی، ریتم و آهنگ از موسیقی ایرانی گرفته و آیینی شایسته در بزرگداشت مقام اهل بیت (ع) و دلیلی برای صفای باطن و رسیدن به قرب الهی است، برخلاف نوحه‌هایی که در سال‌های اخیر ترکیبی ناموزون از کلام و آهنگ است.
به گزارش ایسنا، آیین‌های سنتی و مذهبی خیمه کوبی هشتم محرم، خیمه برداری عصر یازدهم محرم، کُتَل روز عاشورا، و سقاخوانی نوش‌آباد در  فهرست آثار میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
منبع: ایسنا